Museum Speelklok Collectie

Sidebar content	Main content
Acties	Details Verwijder uit selectie Voeg toe aan selectie Afbeelding(en) TitelHangklok met orgelpijpen ‘de Koppelduiker’, Flötenuhr Vertaalde titelWall Clock with Organ Playing Movement, 'de Koppelduiker' PlaatsZwarte Woud (Duitsland) Jaar ca. 1800 Objectnummer0001 Objectcategoriemechanische instrumenten met orgelpijpen, uurwerken met speelwerk Objectnaamuurwerk met orgelpijpen, wandklok BeschrijvingHet mechanisme van een Flötenuhr is complexer dan dat van een speelklok met bellen. De tandwielen van het mechaniek zetten namelijk niet alleen de cilinder met pinnen in beweging, maar drijven ook de balgen aan die voor voldoende lucht voor de orgelpijpen moeten zorgen. Voor het bewegen van die balg is een zwaarder gewicht nodig dan wanneer een gewicht alleen maar de cilinder laat roteren. Dit specifieke Flötenuhr heeft bovendien nog een extra mechanisme dat de beweging van de figuurtjes bovenin de klok aanstuurt. Zo’n bewegend figuur noemen we een automaat. Begeleidende tekstenEen van de melodieën op de cilinder van deze "Koppelduiker" was in Nederland in de 19e eeuw bekend als "Het blauw van de ogen is gevaarlijk", met als laatste couplet: Vaak bedrogen een paar oogen. / Door hun helder licht en glans, / Even als het licht der sterren, / Aan den hoogen hemeltrans. / Wilt daarom voorzichtig wezen, / Heeren, vatbaar voor de min, / Ziet gij soms twee oogen schittren, / Kijk toch niet te diep daarin! (bis.) Dat het deze melodie is, kunnen we aantonen met maar liefst vier bronnen (handschriften), waarin de melodie te herkennen valt. De vroegste van deze vier is gedateerd op 1775-1799, maar componist en titel zijn daarbij echter onbekend. Het zou heel goed kunnen dat dit een van oorsprong Duitse melodie is, die later een Nederlandse tekst heeft gekregen. Het is bekend dat Schwarzwalder uurwerkmakers al voor 1800 hun klokken voorzagen van bewegende figuurtjes. Hier draaien, tijdens het spelen van de muziek, de beide trompetblazers een kwartslag naar voren. Dan zetten ze de trompet aan hun mond, terwijl intussen een koorddanser in de maat van de muziek heen en weer gaat. Aan het einde van iedere melodie maakt de koorddanser bovendien een spectaculaire salto. Afmetingen geheel hoogte: 78 cm geheel breedte: 50 cm geheel diepte: 33 cm cilinder lengte: 36 cm cilinder diameter: 81.7 mm Trefwoordenprogrammadrager:music carrier cilinder klankbron:sound source orgelpijpen aandrijving:drive gewichten Digitale referenties

Afbeelding(en)

TitelHangklok met orgelpijpen ‘de Koppelduiker’, Flötenuhr

Vertaalde titelWall Clock with Organ Playing Movement, 'de Koppelduiker'

PlaatsZwarte Woud (Duitsland)

Jaar ca. 1800

Objectnummer0001

Objectcategoriemechanische instrumenten met orgelpijpen, uurwerken met speelwerk

Objectnaamuurwerk met orgelpijpen, wandklok

BeschrijvingHet mechanisme van een Flötenuhr is complexer dan dat van een speelklok met bellen. De tandwielen van het mechaniek zetten namelijk niet alleen de cilinder met pinnen in beweging, maar drijven ook de balgen aan die voor voldoende lucht voor de orgelpijpen moeten zorgen. Voor het bewegen van die balg is een zwaarder gewicht nodig dan wanneer een gewicht alleen maar de cilinder laat roteren. Dit specifieke Flötenuhr heeft bovendien nog een extra mechanisme dat de beweging van de figuurtjes bovenin de klok aanstuurt. Zo’n bewegend figuur noemen we een automaat.

Begeleidende tekstenEen van de melodieën op de cilinder van deze "Koppelduiker" was in Nederland in de 19e eeuw bekend als "Het blauw van de ogen is gevaarlijk", met als laatste couplet: Vaak bedrogen een paar oogen. / Door hun helder licht en glans, / Even als het licht der sterren, / Aan den hoogen hemeltrans. / Wilt daarom voorzichtig wezen, / Heeren, vatbaar voor de min, / Ziet gij soms twee oogen schittren, / Kijk toch niet te diep daarin! (bis.) Dat het deze melodie is, kunnen we aantonen met maar liefst vier bronnen (handschriften), waarin de melodie te herkennen valt. De vroegste van deze vier is gedateerd op 1775-1799, maar componist en titel zijn daarbij echter onbekend. Het zou heel goed kunnen dat dit een van oorsprong Duitse melodie is, die later een Nederlandse tekst heeft gekregen.

Het is bekend dat Schwarzwalder uurwerkmakers al voor 1800 hun klokken voorzagen van bewegende figuurtjes. Hier draaien, tijdens het spelen van de muziek, de beide trompetblazers een kwartslag naar voren. Dan zetten ze de trompet aan hun mond, terwijl intussen een koorddanser in de maat van de muziek heen en weer gaat. Aan het einde van iedere melodie maakt de koorddanser bovendien een spectaculaire salto.

Afmetingen

geheel hoogte: 78 cm
geheel breedte: 50 cm
geheel diepte: 33 cm
cilinder lengte: 36 cm
cilinder diameter: 81.7 mm

Trefwoordenprogrammadrager:music carrier cilinder
klankbron:sound source orgelpijpen
aandrijving:drive gewichten

Digitale referenties

Details